I'm not too good with forming questions as Gaeilge, and I am wondering what the difference is and how these words are used. In Ó Donaill, "Cá haois é?" and "Cén aois é?" are both given as examples translated as "What age is he?".

In Ó Siadhail, the glossary says "cá" is used with the dependent form (bhfuil, raibh, etc) to mean "where?" (he doesn't give any other uses in the glossary). It also says "cé" is used for "what, who, where?". How am I supposed to know when to use which?

After all that, where does céard come into the mix if it also means "what?" according to Ó Siadhail?

Quite perplexed,

Harrison

Ok, actually, in many expressions cá is the "standard" and Munster/Ulster word, and it is replaced by "cé" in most cases in Connemara:

cén aois é? (Conamara)
cá haois é (Ulster, Munster)

cá bhfuil tú? (Ulster, Munster)
cén áit a bhfuil tú? = cé raibh tú? (Conamara)

That’s just a dialect thing: "cé" all the time in Conamara (i don’t think that "cá" exists in Conamara), while it only means "who" in Ulster and Munster.

Who is there? = cé atá ansin? (all dialects).


Now, for the "what" word, it depends on dialect:

cad é < Ulster
céard < Conamara
cad < Munster

so:

cad é atá tú a dhéanamh? (Ulster)
céard atá tú a dhéanamh? (Conamara)
cad atá tú a dhéanamh? (Munster)

I would only add:
In Connemara Irish – and O Siadhail writes about it – it is preferable to use cé in the sentences like Cé air a bhfuil tú ag caint? for both “who?” and “what?”.

Go raibh maith agaibh, your explanations clarify things a little.

Both "cá" and "cé" exist with the interrogative meaning of "where" in Galway and Mayo, but "cé" is the more common spoken form. "Cá bhfuil sé?" and "Cé bhfuil sé?" are normally pronounced "Cáil sé?" and "Ceabhail sé?" respectively:

Galway
kα:l′ ∫e
k′эul′ ∫e, k′aul′ ∫e

Mayo
ka:l′ ∫e:
k′эul′ ∫e:

“Fánaidheacht i gConndae Mhuigheo” http://ourworld.compuserve.com/homepages/PeterKGriffin1/muigheo.htm contains the following examples of usage of “cé’n” (cén < cé an):

Cé’n chaoi eile a mbéadh sé leis na daoine seo atá le fagháil agus a tóigeadh san Ghaedhealtacht seo agus i ngach Gaedhealtacht eile sa tír?

ANOIS, a léightheoir, ó tharla breac-bharamhail agat ar an gcineál ceanntair é an Muirthead ní fearr rud a dhéanfá ná bualadh linn siar chomh fada is is féidir linn agus annsin cuartughadh linn aniar ar ais go bhfeicimid cé’n t-eolas atá le fagháil.

"Ní magadh ar bith é," arsa mise, "acht lom-chlár na fírinne. Acht cogair mé seo, le do thoil. Cé’n áit a bhfuair tú an t-amhrán sin a bhí dh’á chasadh agat shul a dtáinig muid aníos chugat?"

Cé’n dochar dúinn braon beag a ól.

Níl fhios ag aoinne anois cé’n t-úghdar a bhí leis na leachtanna seo ar Inis Glóire, mar ní h-é gur ar uaigheanna atá siad tóigthe mar nach bhfuil fútha ná thart ortha acht an charraig lom.

Cé’n t-iongnadh mar sin go bhfuil sean-mhainistreacha agus iarsmaí eile atá chomh sean leis an gceo, le feiceál thall is i bhfus ar an machaire réidh seo.

Bhíodh sé go síorruidhe ag imtheacht roimhe ar fud na mbailte, é ciuin go leor amannta, acht nach dtiocfadh le aoinne a bheith cinnte cé’n t-am a bhuailfeadh an taod buile é.

"Maith go leor," arsa mé féin, "acht meas’ tú cé’n áit is fearr dúinn a dhul le n-a fhagháil?"

Nuair a tháinig, d’éirigh leis an Siúrtánach a anam a thabhairt slán leis acht is ag Dia amháin atá fhios cé’n bhail a chuaidh ar an sgata a bhí leis.

Níor leig an Suibhneach focla an chaiptín i ndearmad agus do réir mar bhí an páiste ag fás bhí imnidhe an athar ag méadughadh agus gan stop ag dul air oidhche nó lá acht ag leagaint amach ina intinn féin cé’n tslighe bheathadh a b’fhearr dh’á mhac.

"Fainic," arsa an tAthair Mághnus ’ghá fhreagairt, "tiocfaidh do lá féin agus ní bhéidh fhios ag aoinne cé’n sórt bás a gheibhfeas tú."

Ba chuma cé’n cineál aimsire a bhíodh ann ní dhearna an driotháir ceann-fhaillighe ar an tsagart, agus ba roimhe a bhíodh an fháilte.

Bhí imnidhe ag teacht ar dhriotháir an tsagairt faoi seo, go mór mhór nuair a chuala sé fuagraithe é go raibh suim mhaith airgid le fagháil ag an té a bhéarfadh eolas do lucht an dligheadh cé’n áit a raibh an sagart i bhfolach.

Níltear cinnte cé mhéad soitheach a bhí aici ná cé’n cineál a b’eadh iad acht ó’n tseanchas, is cosamhail nach raibh mórán méid ionnta, mar teasbántar go fóill na clúideanna agus na céabhanna a mbíodh siad ar fasgadh ionnta, agus dhá mba soithigh mhóra iad ní bhéadh áit aca ins na clúideanna seo ná a sáith uisge aca ionnta.

Níl fhios i gceart cé’n chaoi a bhfuair sí an luingeas ná an gléas troda i ndiaidh theacht ó Chúige Uladh dhi acht tá baramhail ag cuid de na seanchaidhthe gurab iad Domhnallaigh Thír Chonaill a chuir ar na bonnaí aríst í nuair a tháinig siad féin go Connacht.

Níltear cinnte cé’n t-am a bhfuair sí bás acht bhí deireadh le n-a réim mar throdaidhe timcheall toiseach na seachtmhadh aoise déag.

Bhí baramhail mhaith ag Gráinne cé’n gnaithe a bhí dhi thall agus ar an ádhbhar sin bhí sí réidh leis an bhfód a sheasamh fiú amháin thall i Lunndan.

"Nach dána an mhaise dhuit é," arsa Gráinne léithe, "a rádh go ndéanfá bainríoghan díom-sa, ná cé’n ceart atá agat a leitheide a rádh? Bhí mise ’mo bhainríoghain rómhat féin agus do dhubhshlán mé a chur faoi smacht. Tusa Bainríoghan Shasana agus mise Bainríoghan an Iarthair agus is beag mo bheann ort."

San áit a raibh tighthe seasgaire agus muirighneacha múirneacha tráth, níl ann indiu acht beanntracha bearnacha agus ballóga manntacha ina seasamh go tuartha lom le cruthughadh cé’n éagcóir a rinneadh san am a raibh an neart ina cheart.

Níor éirigh leo seo uilig a caitheadh amach as seilbh socrughadh i nAcaill agus d’fhág siad an t-oileán ar fad agus is ag Dia amháin atá fhios cé’n bhail a chuaidh ortha.

Cé’n bhail a chuaidh ortha? Nach doiligh innseacht? Nach iomdha sin smaoineadh a thiocfas in do cheann fútha i ndiaidh an sgapadh fada fánach a cuireadh ortha le ceart dligheadh sho-lúbtha chaim?

Ba rí-mhinic a thárla sé seo agus cé’n cruthughadh níos fearr atá ag teastáil le teasbáint nach raibh mórán dáirírí ionnta seo a ghlac le teagasg na "mBíoblóirí" ná mórán muinighine aca as an "misiún" acht díreach "fhad is mhair an cioth," mar adeir an seanchaidhe.

Leis an imirce bhí muinntear Acla ag fagháil léarguis ní ba leithne ar chúrsaí an tsaoghail mhóir amuigh agus thuig siad annsin cé’n éagcóir mhór a bhí dh’á dhéanamh ortha ag baile.

"Dá mbéadh sinne i muinighin an mhéid Béarla a fuair sinn sa sgoil, b’fhurast ár gcuid de a chómhaireamh indiu, acht innseo’ mise dhuit cé’n chaoi a raibh sé. I mBéarla a bhí na paidreacha dh’á mhúineadh san sgoil, agus Béarla a bhí i dteach an phost’, ag na póilíos agus ag daoine eile de’n tsórt sin agus bhíodh sinne ag breith ar na focla a bhíodh siad-san ag sgaoileadh uatha agus ag congbháil greama ar an bhfocal a fuair muid. Ar an gcaoi sin bhí muid i dtólamh ag cur leis an mbeagán a bhí againn go raibh riar maith Béarla againn ar deireadh."

"Sin é é go díreach agus cé’n mhaith teanga ar bith agat mur’ bhfuil tú i n-ann í a labhairt," ar seisean.

‘Cé’n chaoi ar éirigh leat leis an Teagasg Críostuidhe?’ ar sise, ina sean-bhéic.

...and “cé’rd”/“céard” (< cé an rud < cé an réad)”:

Ar ndóigh ní faisiún úr ná nuaidhe é daoine a fheiceál ag déanamh "turais" áit ar bith a bhfuil tobar beannuighthe acht ní raibh aon tsásamh intinne le fagháil ag mo chomrádaidhe - Micheál a b’ainm dó, mur bhfuil sé i n-am agam é a chur i n-aithne dhuit, a léightheoir! - go bhfaghadh sé amach cé’rd ba bhun leis an turas i dtoiseach.

Chuir sí fearadh na fáilte roimhe agus d’fhiafruigh dhe céard a thug an bealach sin é.

Ar deireadh nuair a bhí sí sáruighthe amach dh’á chómhairliughadh agus é ag cliseadh amach is amach uirthi, d’fhiafruigh sí dhe céard a chonnaic sé innti thar chailín ar bith eile go dtug sé an oiread sin grádha dhi.

Is fada a bhéas cuimhne ag muinntir Chois Fhairrge ar an tsléacht a rinne an mine a tháinig i dtír annsin agus gan fhios ag na daoine a bhí cruinnighthe thart air céard a bhí ann gur phléasg sé agus gur dearnadh mion-spruadhán díobh uilig.

Bhí an clap-sholas ann nuair a bhí siad i n-amharc a thighe agus chinn siad go bhfanfadh siad ag fálróid thart go n-éirigheadh sé dorcha, agus annsin go ngabhfadh siad go dtí an doras ag cluais-éisteacht le fagháil amach céard a bhéadh ar siubhal istigh.

"Níor gheall Dia ariamh go mbeadh crochadóir chomh mío-thrócaireach leis ag cur faoi chomh gar do roilig a raibh cnámha Críostuidhthe ina luighe innte acht ar ndóigh ba bheag a bheann seisean ar Chríostuidheacht nó creideamh mar nár thuig an duine gránda céard é."

Ba chuma céard a bhéadh le déanamh ag an dtionónta ar a ghabhaltas féin chaithfeadh sé a fhágáil annsin agus freastal ar obair an Bhiongamaigh agus na ‘duty days’ a bhí air a dhéanamh.

"Céard é do dheoch anois?" arsa Micheál.

Lytell a b’ainm do’n tsaighdiúr a bhí ag magadh faoi’n tsagart agus tamall gearr ina dhiaidh sin cailleadh é ar an tsléibh i n-aice le Tóin ré Gaoith, gan fios ag aoinne céard a thárla dhó.

Níor thúisge glanta as an teach é ná bhí a bhean ina suidhe. Lean sí a fear i ngan fhios dó go bhfeiceadh sí céard a bhí ar bun aige.

Ba mhall a chodluigh muid an oidhche chéadna mar bhí muid ag cíoradh agus ag spíonadh gach a raibh cluinte agus feicthe againn ar feadh an lae, agus ag leagaint amach céard a b’fhearr a dhéanamh ar maidin.

Ba choimhthightheach a ghlac muinntear na h-áite leis an réidhteach seo go léir agus nuair a thuig siad i gceart céard a bhí dúil ag Nangail a dhéanamh, d’éirigh siad faobhrach nimheannta leis.

"...Bhíodh sinn annsin aige go féilteamhail ag dul feadughadh do’n Teagasg Críostuidhe agus an máighistir bocht cráidhte ag iarraidh na focla cruaidhe a mhíniughadh dhúinn agus gan fhios againne ’ch oiread le cúl ár gcinn céard a bhíodh dh’á rádh againn, mar go mba Béarla a bhí ar siubhal ann."

Go raibh maith 'ad, a Pheadar.